4-6 yaş çocuklarının öz düzenleme becerilerinin demografik değişkenler ve sosyo-dramatik oyun oynama sıklığı açısından incelenmesi

Abstract

Problem Durumu Okul öncesi alan yazınında öz düzenleme becerilerinin çocukların gelişim ve öğrenme düzeyleri ile ilişkisine odaklanan çalışmalara olan ilgi her geçen gün artmaktadır. Öz-düzenleme dürtülerin, belleğin ve dikkatin düzenlemesini (Bodrova ve Leong, 2007) içermekte (Veijalainen, Reunamo ve Alijoki, 2017) ve amaca yönelik olarak sergilenen (Hofmann, Schmeichel ve Baddeley, 2012), bireyin performansını yönlendiren ve yöneten beceriler şeklinde tanımlanmaktadır (Singer ve Bashir, 1999). Öz düzenleme becerileri yaşımın ilk yıllarında hızlı bir gelişim göstermekte ve çocukların gelişimlerini birçok yönden etkileyen önemli bir kavram olarak değerlendirilmektedir. Öz düzenleme becerilerinin dil becerileri (Bono ve Bizri, 2014), matematik başarısı (Becker, McClelland, Loprinzi ve Trost, 2013; Matthews, Ponitz ve Morrison, 2009), okul başarısı (McClelland ve diğ., 2007), üstbiliş performansları ve motor becerileri (Veijalainen, Reunamo ve Alijoki, 2017) gibi değişkenlerle pozitif yönde ilişkili olduğu görülmektedir. Ayrıca, öz düzenleme becerilerinin akran etkileşimini desteklediği ve öğrenmeyi artırdığı belirtilmektedir (Byrnes ve Wasik, 2009; Montroy, Bowles, Skibbe ve Foster, 2014). Séguin ve MacDonald (2016) duygu düzenleme becerileri yüksek olarak derecelendirilen çocukların pozitif sosyal ilişkilere sahip olduğu ve daha az anti-sosyal davranış sergilediğini ifade etmektedirler. Morra ve Panesi (2017), çalışma belleğinin serbest çizim ve çizim tamamlama becerileri ile doğrudan ilişkili olduğunu ortaya koymuşlardır. Ayrıca, alan araştırmaları öz düzenleme becerilerinin cinsiyet, anne baba öğrenim durumu, yaş gibi demografik değişkenlerle ilişkili olduğunu göstermektedir (Klenberg, 2015; Son, Lee ve Sung, 2013; Onchwari ve Keengwe, 2011; Tominey ve McClelland, 2013). Öz düzenleme becerilerinin çocuklar için çeşitli ortamlar yaratılması ve aktif katılım sağlayacakları etkinlikler sunulması yoluyla desteklenebileceği önerilmektedir (McClelland ve Cameron, 2012; McClelland ve diğ., 2007; Robson, 2016). Konu ile ilgili Robson (2016) çalışmasında çocuk tarafından başlatılan etkinliklerin yetişkinler tarafından başlatılan etkinliklere oranla çocukların öz düzenleme ve yürütücü işlev becerilerini desteklediğini saptamıştır. Sosyo-dramatik oyun çocuk tarafından başlatılan ve onları aktif kılan önemli deneyimler arasında yer almaktadır. Sosyo-dramatik oyun çocukların hem hayal güçlerini kullanmalarına hem de oyunla ilgili ayrıntıları tekrar tekrar düşünmelerine fırsat vermesi ve rollere uygun hareket etmeyi gerektirmesi gibi özellikleri açısından öz düzenleme becerilerini desteklemektedir (Bodrova ve Leong, 2007). Sosyo dramatik oyunun öz düzenleme üzerindeki bu öneminden hareketle bu çalışmanın amacı, 4-6 yaş çocuklarının öz düzenleme becerilerinin bazı demografik değişkenler ve sosyo-dramatik oyun oynama sıklığı açısından farklılaşma durumunu belirlemektir. Araştırma Yöntemi Çalışma ilişkisel tarama deseni ile yürütülmüştür. Çalışmanın katılımcılarını Türkiye’nin bir güneybatı ilinde bulunan anaokulları ve ilkokullara bağlı anasınıflarında 2017-2018 güz dönemimde öğrenim gören 438 okul öncesi dönem çocuğu (219 = kız ve 219 = erkek) oluşturmaktadır. Çocukların yaş ortalaması 5.7’dir. Çocukların 317’si bir yıldır, 107’si iki yıldır ve 14’ü ise 3 yıldır okul öncesi eğitime devam etmektedir. Çalışmada veriler öğretmenlerin yaş, kıdem, sınıftaki çocuk sayısı gibi maddeleri içeren kişisel bilgi formu ve İvrendi ve Erol (2018) tarafından geliştirilen 4-6 yaş çocukları için öz düzenleme becerileri ölçeği (öğretmen formu) aracılığıyla elde edilmiştir. Öz düzenleme becerileri ölçeği engelleyici kontrol (8 madde), dikkat (9 madde), çalışma belleği (5 madde) şeklinde üç alt boyut ve 22 madden oluşmaktadır. Ölçeğin toplamına yönelik iç tutarlılık katsayısı .94 şeklindedir. Alt boyutlara yönelik iç tutarlılık katsayısı ise, çalışma belleği için .87, engelleyici kontrol için .91 ve dikkat için .91’dir. Çalışmaya dokuz anaokulundan 20 öğretmen katılmış ve sınıflarında bulunan çocukların sosyo dramatik oyun oynama sıklıklarını (hiçbir zaman, nadiren, bazen, sıklıkla, her zaman) gözlemlerine dayalı olarak derecelendirmeleri ve öz düzenleme becerileri ölçeğini her çocuk için ayrı ayrı doldurmaları istenmiştir. Veriler, SPSS paket programı kullanılarak ilişkisiz örneklemler için t-testi, ilişkisiz örneklemler için varyans analizi (ANOVA) ve basit doğrusal regresyon teknikleriyle analiz edilmiştir. Beklenen/Geçici Sonuçlar Öz düzenleme becerilerinin öğretmenlerin kıdemleri, sınıftaki çocuk sayısı, çocuğun cinsiyeti, sosyo-dramatik oyun oynama sıklığı ve okul öncesi eğitime devam yılı değişkenleriyle ilişkili olduğu saptanmıştır. Öz düzenleme becerilerinden engelleyici kontrol ve çalışma belleği, öğretmenlerin mesleki tecrübeleri arttıkça anlamlı şekilde farklılaşırken, dikkat alt boyutunda ise anlamlı farklılığın olmadığı belirlenmiştir. Çocukların öz düzenleme becerileri ölçeğinin tüm boyutları çocuk sayısının 11-15 ve 21-üstü arasında olması ile 16-20 arasında olması lehine ve cinsiyet değişkenine göre kızlar lehine anlamlı şekilde farklılaşmaktadır. Sosyo-dramatik oyunu her zaman oynayan çocukların öz düzenleme becerileri sıklıkla, bazen, nadiren oynayan ve hiçbir zaman oynamayan çocuklara göre anlamlı şekilde farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Sosyo-dramatik oyun oynama sıklığı öz düzenleme becerilerini anlamlı şekilde yordamakta ve %18 düzeyinde açıklamaktadır (R=.42;F=93.726; p<.01).